Το Α' και Β' μέρος εδώ : http://vakxikon.blogspot.com/2008/01/visuals-poets-stanley-kubrick-paths-of.html"Spartacus" (1960)
Παρόλο που το “Paths of Glory” είχε από τότε αναγνωριστεί ως το πρώτο αριστούργημα του Kubrick, δεν είχε μεγάλη εισπρακτική επιτυχία, το αντίθετο μάλιστα θα λέγαμε. Ενώ, λοιπόν, ο Kubrick κι ο Harris αναζητούσαν το επόμενο σχέδιό τους, ο Marlon Brando ζήτησε από τον Kubrick να σκηνοθετήσει την ταινία “The Authentic Death of Henry Jones”, βασισμένη στο western μυθιστόρημα του Charles Neider. Επρόκειτο για την ιστορία του σερίφη Pat Garrett και του παράνομου Billy the Kid. Η συνεργασία, όμως αυτή δεν έληξε καλά, λόγω της πληθώρας των απόψεων και των συνεχών αλλαγών στο σενάριο (ο Brandon συνήθιζε να σταματάει τις διαμάχες χτυπώντας ένα γκονγκ). Τελικά, ο Kubrick απολύθηκε και τη σκηνοθεσία του “One-Eyed Jack”(1961), όπως ονομάστηκε, ανέλαβε ο Brando.
Παράλληλα μ’ αυτές τις ατέρμονες συζητήσεις για την προαναφερθείσα ταινία, ο Kubrick κι ο Harris ερωτεύτηκαν το best-seller μυθιστόρημα του Vladimir Nabokov, “Lolita”. Όταν έλαβαν ένα αντίγραφο, ο Kubrick ήταν τόσο ανυπόμονος να το διαβάσει ώστε ο Harris έσκιζε και του έδινε τις σελίδες που είχε ήδη διαβάσει. Απέκτησαν τα δικαιώματα με κόστος 150.000 δολαρίων. Η μεγαλύτερη πρόκληση, όμως, και συγχρόνως το μεγαλύτερο πρόβλημα ήταν πώς θα γίνει αποδεκτή από το κοινό η ιστορία ενός άντρα ερωτευμένου με ένα νεαρό κορίτσι.
Πριν αρχίσουν να δουλεύουν το σενάριο, ο Kirk Douglas ζήτησε από τον Kubrick να σκηνοθετήσει μια ταινία, ξεκινώντας τρεις μέρες μετά από την πρόταση. Έτσι, ο Kubrick είχε μόνο τρεις μέρες να προετοιμαστεί για το “Spartacus”.
Όταν ο Douglas απέκτησε τα δικαιώματα του μυθιστορήματος “Spartacus” του Howard Fast, προσέλαβε το συγγραφέα Dalton Trumbo για το σενάριο. Ο Trumbo ήταν στη “μαύρη λίστα” για δέκα χρόνια, μετά την καταδίκη του σε ένα χρόνο φυλάκιση, επειδή δεν κατέδωσε κανένα ως κομμουνιστή στην επιτροπή “House Un-American Activities”. Όλως περιέργως, όμως, είχε κερδίσει Όσκαρ το 1956 για την ταινία “The Brave One”, γράφοντας φυσικά με ψευδώνυμο (Robert Rich). Πολλοί συγγραφείς που άνηκαν στην περιώνυμη “μαύρη λίστα” δούλευαν για την Bryna Productions (εταιρεία του Douglas), καθώς αναγκάζονταν να αμείβονται με χαμηλότερες αποδοχές. Την ίδια τακτική ακολουθούσαν και πολλές άλλες εταιρείες.
Μετά την επιμονή των Universal Studios προσελήφθη ο έμπειρος κι αξιόπιστος Anthony Mann. Επιλογή που δικαιολογείται αν λάβουμε υπόψη μας τον τεράστιο προϋπολογισμό της ταινίας (έξι εκατομμύρια δολάρια). Ο Mann, ειδήμων στο να αναδεικνύει τις συναισθηματικές πτυχές των πολυσύνθετων χαρακτήρων, προσπάθησε να εκμαιεύσει μια πιο εγκεφαλική ερμηνεία από τον Douglas. Το παίξιμο του Douglas όμως ήταν πιο ενστικτώδες, πιο σωματικό, σε σχεδόν πλήρη αντίθεση με αυτό που του ζητούσε ο Mann. Αυτό είχε ως άμεσο αποτέλεσμα την απόλυση του Mann από τον Douglas, καθώς ένιωθε ότι έχανε τον έλεγχο της παραγωγής. Την ίδια μέρα ο Douglas τηλεφώνησε στον Kubrick και μετά από ένα τριήμερο διαπραγματεύσεων κατέληξαν σε συμφωνία με την αμοιβή των 150.000 δολαρίων.
Η ιστορία ξεκινάει να εκτυλίσσεται με το Σπάρτακο, ένα Θρακιώτη, γεννημένο σκλάβο, που πουλιέται στα ορυχεία της Λιβύης στα 13 του. Στη συνέχεια αγοράζεται από το Λέντουλο Βατιάτο που τον εκπαιδεύει στην Καπύη ως μονομάχο. Εκεί, ο Σπάρτακος ερωτεύεται τη Βαρίνια. Όταν ο Σπάρτακος κι ο Ντράμπα, ένας Αιθίοπας μονομάχος, αναγκάζονται να μονομαχήσουν μέχρι θανάτου για να ψυχαγωγήσουν τον Κράσσο και τους φίλους του από τη Ρώμη, ο Ντράμπα νικάει το Σπάρτακο, αλλά αρνείται να τον σκοτώσει. Αντ’ αυτού επιτίθεται στους Ρωμαίους και σκοτώνεται. Την επόμενη μέρα, ο Σπάρτακος μαθαίνει ότι έχουν πουλήσει τη Βαρίνια στον Κράσσο. Αυτό σε συνδυασμό με τα γεγονότα της προηγούμενης μέρας τον κάνει να αγανακτήσει. Έτσι, τελείως αυθόρμητα, χωρίς κανένα απολύτως σχέδιο, επιτίθεται στον εκπαιδευτή τους (έναν πρώην σκλάβο) κι όλοι οι υπόλοιποι τον ακολουθούν, καταλήγοντας σε μία μαζική εξέγερση. Οι μονομάχοι οχυρώνονται στο Βεζούβιο. Μαζί τους ενώνονται χιλιάδες σκλάβοι, μεταξύ των οποίων η Βαρίνια (η οποία μένει έγκυος) κι ο Αντωνίνος, ένας μορφωμένος σκλάβο του Κράσσου.
Οι μονομάχοι εκπαιδεύουν τους απελεύθερους σκλάβους κι αυτός ο “στρατός των δούλων” νικάει τις ρωμαϊκές κοόρτεις. Παράλληλα στη Ρώμη ο Κράσσος κι ο Γράκχος πολεμούν για την ηγεσία της Συγκλήτου και την εξουσία της πόλης. Οι σκλάβοι πληρώνουν Κιλίκους πειρατές να τους μεταφέρουν μακριά από την Ιταλία, αλλά ο Κράσσος τους εξαγοράζει να μην το κάνουν. Ο Κράσσος θέλει να νικήσει το “στρατό των σκλάβων”, ώστε να γίνει δικτάτορας της Ρώμης. Οι σκλάβοι σφαγιάζονται από το στρατό του Κράσσου μετά από μία μεγάλη κι αιματηρή μάχη. Τότε ο Κράσσος αποφασίζει να απαλλάξει τους 6.000 επιζώντες από τη σταύρωση, αν του αποκαλύψουν ποιος είναι ο Σπάρτακος. Όταν ο Σπάρτακος σηκώνεται για να φωνάξει ότι είναι αυτός, ένας ένας όλοι οι σκλάβοι σηκώνονται φωνάζοντας: “I am Spartacus”. Τελικά, όλοι σταυρώνονται. Ο Σπάρτακος σταυρώνεται τελευταίος στις πύλες της Ρώμης. Η ταινία κλείνει με τον Βατιάτο να προσπαθεί να φυγαδεύσει τη Βαρίνια και το παιδί της από τη Ρώμη, με τη βοήθεια του Γράκχου. Τότε η Βαρίνια βλέπει το Σπάρτακο, του δείχνει το γιο τους και του λέει: “Your son is free, he’ll remember you Spartacus, cause I’ll tell him, I’ll tell him who his father was and what he dreamt of”.
Πρωταγωνιστούν: Kirk Douglas, Laurence Olivier, Jean Simmons, Charles Laughton, Peter Ustinov, Tony Curtis, Woody Strode, Herbert Lom/ Σενάριο: Howard Fast, Dalton Trumbo/ Σκηνοθεσία: Stanley Kubrick, Anthony Mann/ Διάρκεια:184’/ Κέρδισε 4 Όσκαρ και 1 Χρυσή Σφαίρα.
Η εξέγερση του Σπάρτακου συμβολίζει το ό,τι ο καθένας έχει το δικαίωμα να αποφασίζει για τον εαυτό του και για το μέλλον του. Οι λογομαχίες και οι ελιγμοί του Κράσσου και του Γράκχου στη Σύγκλητο δείχνουν την πολιτική διάσταση της κατάστασης. Ο Κράσσος πιστεύει ότι οι ολίγοι γνωρίζουν το τι είναι το καλύτερο για τον καθένα κι έτσι θα έπρεπε να άρχουν σαν ένα είδος επιθυμητής δικτατορίας. Ο Γράκχος από την άλλη πιστεύει αφ’ ενός στη δημοκρατία, αφ’ ετέρου ότι οι σκλάβοι δεν ξέρουν πώς να εξουσιάζουν ακόμη κι αν τους δοθεί η ευκαιρία. Όταν τελειώνει η ταινία ο Γράκχος έχει πεθάνει κι ο Σπάρτακος αργοπεθαίνει, αφήνοντας μοναδικό ηγέτη-δικτάτορα τον Κράσσο, να εξουσιάζει. Ειδικά αν σκεφτούμε ότι ο Fast και ο Trumbo ήταν οι σεναριογράφοι, η όλη κατάσταση μπορεί να ερμηνευτεί σε αντιστοιχία με την καταπίεση του Γερουσιαστή McCarthy και της επιτροπής “House Un-American Activities”.
Ο Laurence Olivier δίνει μια εκπληκτική ερμηνεία ως Κράσσος, που είναι κι ο πιο ενδιαφέρων χαρακτήρας της ταινίας, επειδή είναι ο “κακός” του οποίου τα κίνητρα είναι ξεκάθαρα και πλήρως κατανοητά. Ο Κράσσος είναι πλούσιος και ισχυρός και πιστεύει ότι έχει φύσει δικαίωμα να άρχει. Η σεξουαλική διάσταση του χαρακτήρα του ενισχύεται από τις σκηνές της σάουνας και του λουτρού. Στη σκηνή της σάουνας ο Κράσσος παρασύρει τον Καίσαρα μακριά από τον Γράκχο και στη σκηνή του λουτρού αποκαλύπτει υπαινικτικά την επιθυμία του για τον Αντωνίνο. Όταν ο Κράσσος ομολογεί την αγάπη του τόσο στον Αντωνίνο όσο και στη Βαρίνια, αλλά αυτοί δεν την ανταποδίδουν, η επιθυμία του να κατακτήσει τη Ρώμη μεγαλώνει όλο και πιο πολύ, σαν υποκατάστατο του κενού που νιώθει μέσα του. Το γεγονός άλλωστε ότι ο Αντωνίνος και η Βαρίνια τον εγκαταλείπουν για να είναι με το Σπάρτακο κάνεί την επίθεση του να μοιάζει όχι τόσο σαν προσπάθεια προστασίας της Ρώμη, αλλά πιο πολύ ως εκδίκηση για το πληγωμένο του εγωισμό. Αυτό τουλάχιστον υπονοείται όταν αναγκάζει το Σπάρτακο και τον Αντωνίνο να μονομαχήσουν μέχρι θανάτου.
Όπως στο “The Killing”, ο Kubrick δυσκολεύτηκε να συνεργαστεί με τους ανθρώπους του Hollywood που είχαν μια συγκεκριμένη μέθοδο. Τουλάχιστον στο “Paths of Glory” είχε πάει την παραγωγή στη Γερμανία, οπότε είχε μια σχετική ελευθερία. Παράδειγμα των προαναφερθέντων είναι ένα γνωστό ευτράπελο, όπου ο Kubrick μπαίνει σε ένα σκηνικό το οποίο έχει φωτίσει ο κινηματογραφιστής Russell Metty. Ο Kubrick του λέει ότι δεν υπάρχει αρκετό φως, ο Metty νευριάζει και κλωτσάει ένα φωτιστικό, αναποδογυρίζοντας το. Τότε ο Kubrick του λέει ήρεμα: “Now there is too much”. Τελικά, ο Kubrick έκανε το μεγαλύτερο μέρος της κινηματογραφικής δουλειάς. Ο Metty παραπονιόταν γι’ αυτό ως την κυκλοφορία της ταινίας, μέχρι που έφτασε στο σημείο να θέλει να αφαιρεθεί το όνομά του από τους τίτλους της ταινίας. Τελικά, όμως, παρέλαβε το βραβείο καλύτερης κινηματογραφίας, παρόλο που δεν τράβηξε σχεδόν τίποτα.
Ο Kubrick δυσκολεύτηκε επίσης πολύ στη συνεργασία του με τον Douglas. Παρόλο που ο Douglas τον είχε προσλάβει γιατί πίστευε πως θα ήταν ευγνώμων και πιο εύπλαστος ως ένα βαθμό, ο Kubrick στην πραγματικότητα αποδείχτηκε ίσως πιο δύσκολος κι αποφασιστικός κι από το Mann. (“He’ll be a fine director some day, if he falls flat on his face just once. It might teach him how to compromise”- Kirk Douglas)
Κατά την διάρκεια των γυρισμάτων αντιμετώπισαν πολλά προβλήματα. Η Jean Simmons υποβλήθηκε σε εγχείρηση, ο Douglas αργούσε συχνά στα γυρίσματα και κόλλησε ένα ιό για δέκα μέρες, ο Ustinov, ο Olivier και ο Laughton είχαν όλοι και άλλες πιεστικές υποχρεώσεις, ο Tony Curtis ήταν σε γύψο για εβδομάδες αφού εξάρθρωσε έναν τένοντα. Επιπροσθέτως, ο Trumbo άλλαζε συνεχώς τα σενάρια σχεδόν κάθε μέρα. Κατά συνέπεια, ο Kubrick υιοθέτησε μία καινούρια μέθοδο, αυτοσχεδίαζε στο γύρισμα με τους ηθοποιούς, αντί να βασίζεται στο σενάριο. Αν δεν υπήρχε διάλογος για μια σκηνή ο Kubrick έπαιζε μουσική για να μεταδώσει το συναίσθημα της σκηνής. Αυτό φαίνεται καταπληκτικά στη σκηνή όπου ο Σπάρτακος κι ο Ντράμπα περιμένουν να πάνε στην αρένα για να πολεμήσουν. Επένδυσε τη σκηνή με ένα κονσέρτο του Prokofiev κάνοντας κοντινό στο Woody Strode.
Παρόλο που ο Kubrick απέδειξε ότι μπορεί να κάνει μια μεγάλη κι επικερδή ταινία (κόστισε 12 εκατομμύρια δολάρια κι απέφερε 14,6 ήδη από τις πρώτες προβολές) η όλη εμπειρία, δηλαδή το ό,τι αποτελούσε μέρος της μηχανής του Hollywood, το ό,τι έπρεπε να εξυπηρετεί διάφορα συμφέροντα και δεν είχε τον απόλυτο δημιουργικό έλεγχο της ταινίας δε θα ήταν κάτι που θα επέτρεπε να ξαναγίνει.
Παρόλα αυτά, αυτή η εποχή υπήρξε για τον Kubrick και μια περίοδος μεγάλης χαράς. Μέχρι το τέλος των γυρισμάτων ο Kubrick είχε πια τρεις κόρες, την Katharina, κόρη της Christianne από προηγούμενο γάμο του, την Anya Renata που γεννήθηκε στο ξεκίνημα των γυρισμάτων, στις 6 Απριλίου του 1959, και την Vivian Vanessa που γεννήθηκε στις 5 Αυγούστου του 1960, μόλις κυκλοφόρησε η ταινία.
Παρασκήνιο:
- Ο ήχος του πλήθους που ζητωκραύγαζε “Spartacus! Spartacus!” ηχογραφήθηκε στην πραγματικότητα σε ένα αγώνα ποδοσφαίρου στο Spartan Stadium, έδρα της Michigan State University Spartans στο Ανατολικό Lansing.
- Ο Peter Ustinov είναι ο μόνος ηθοποιός σε ταινία του Kubrick που έχει κερδίσει Όσκαρ. Ο Peter Sellers μόνο αργότερα απέσπασε μία υποψηφιότητα.
- Ο Ντράμπα, που παιζόταν από τον Woody Strode, σκοτώνεται στην αρένα αφού επιτίθεται στον Κράσσο. Το πτώμα του κρεμιέται ανάποδα στους στρατώνες των μονομάχων σαν προειδοποίηση. Αρχικά θα χρησιμοποιούταν αντίγραφο του Strode, αλλά όταν το αποτέλεσμα δεν ήταν ικανοποιητικό, ο Strode κρεμάστηκε ο ίδιος ανάποδα, δεμένος με σκοινιά γύρω από τους αστράγαλούς του. Καθώς οι μονομάχοι περνούν αργά μπροστά από το κρεμάμενο “πτώμα” του, ο Strode δεν κουνάει ούτε βλέφαρο.
- Η Ingrid Bergman, η Jeanne Moreau, η Elsa Martinelli κι η Jean Simmons απέρριψαν το ρόλο της Βαρίνιας. Η Sabine Bethmann πήρε τότε το ρόλο, αλλά όταν ανέλαβε ο Kubrick την απέλυσε και ξαναπροσέφερε το ρόλο στην Simmons, που αυτή τη φορά τον δέχτηκε.
- Για να δεχτούν τόσοι μεγάλοι αστέρες να συμμετάσχουν στην ταινία, ο Kirk Douglas έδειξε στον καθένα διαφορετικό σενάριο, που έδινε έμφαση αντίστοιχα στο χαρακτήρα που τους προσέφερε.
- Ο ιστορικός Σπάρτακος ήταν ένας Θρακιώτης σκλάβος που δραπέτευσε από μια σχολή μονομάχων για να ηγηθεί της εξέγερσης που καταπνίχτηκε μετά από λίγο από τον Κράσσο. Ο Κράσσος μετά τη νίκη του σταύρωσε σχεδόν όλους τους αιχμαλώτους. Σε αντίθεση με το έργο, ο Σπάρτακος σκοτώθηκε στη μάχη κι ο Γράκχος έζησε ολόκληρες δεκαετίες πριν.
- Το 2007, το American Film Institute την συμπεριέλαβε για πρώτη φορά στις καλύτερες ταινίες των εποχών στην ογδοηκοστή πρώτη θέση.
- Όταν χρειάστηκε να ηχογραφήσουν κάποιες καινούριες ατάκες για τη σκηνή στο λουτρό, αφού οι προηγούμενες λογοκρίθηκαν, ο Tony Curtis έκανε τις δικές του, όμως ο Laurence Olivier ήταν νεκρός. Η Joan Plowright, η χήρα του, θυμήθηκε ότι o Anthony Hopkins είχε κάνει μια τρομερή μίμηση του Olivier και το ανέφερε στην ομάδα της απόδοσης. Αυτοί τότε πλησίασαν τον Hopkins κι αυτός συμφώνησε να ντουμπλάρει τις ατάκες του Olivier σ’ αυτή τη σκηνή.
Παρασκήνιο:
- Ο ήχος του πλήθους που ζητωκραύγαζε “Spartacus! Spartacus!” ηχογραφήθηκε στην πραγματικότητα σε ένα αγώνα ποδοσφαίρου στο Spartan Stadium, έδρα της Michigan State University Spartans στο Ανατολικό Lansing.
- Ο Peter Ustinov είναι ο μόνος ηθοποιός σε ταινία του Kubrick που έχει κερδίσει Όσκαρ. Ο Peter Sellers μόνο αργότερα απέσπασε μία υποψηφιότητα.
- Ο Ντράμπα, που παιζόταν από τον Woody Strode, σκοτώνεται στην αρένα αφού επιτίθεται στον Κράσσο. Το πτώμα του κρεμιέται ανάποδα στους στρατώνες των μονομάχων σαν προειδοποίηση. Αρχικά θα χρησιμοποιούταν αντίγραφο του Strode, αλλά όταν το αποτέλεσμα δεν ήταν ικανοποιητικό, ο Strode κρεμάστηκε ο ίδιος ανάποδα, δεμένος με σκοινιά γύρω από τους αστράγαλούς του. Καθώς οι μονομάχοι περνούν αργά μπροστά από το κρεμάμενο “πτώμα” του, ο Strode δεν κουνάει ούτε βλέφαρο.
- Η Ingrid Bergman, η Jeanne Moreau, η Elsa Martinelli κι η Jean Simmons απέρριψαν το ρόλο της Βαρίνιας. Η Sabine Bethmann πήρε τότε το ρόλο, αλλά όταν ανέλαβε ο Kubrick την απέλυσε και ξαναπροσέφερε το ρόλο στην Simmons, που αυτή τη φορά τον δέχτηκε.
- Για να δεχτούν τόσοι μεγάλοι αστέρες να συμμετάσχουν στην ταινία, ο Kirk Douglas έδειξε στον καθένα διαφορετικό σενάριο, που έδινε έμφαση αντίστοιχα στο χαρακτήρα που τους προσέφερε.
- Ο ιστορικός Σπάρτακος ήταν ένας Θρακιώτης σκλάβος που δραπέτευσε από μια σχολή μονομάχων για να ηγηθεί της εξέγερσης που καταπνίχτηκε μετά από λίγο από τον Κράσσο. Ο Κράσσος μετά τη νίκη του σταύρωσε σχεδόν όλους τους αιχμαλώτους. Σε αντίθεση με το έργο, ο Σπάρτακος σκοτώθηκε στη μάχη κι ο Γράκχος έζησε ολόκληρες δεκαετίες πριν.
- Το 2007, το American Film Institute την συμπεριέλαβε για πρώτη φορά στις καλύτερες ταινίες των εποχών στην ογδοηκοστή πρώτη θέση.
- Όταν χρειάστηκε να ηχογραφήσουν κάποιες καινούριες ατάκες για τη σκηνή στο λουτρό, αφού οι προηγούμενες λογοκρίθηκαν, ο Tony Curtis έκανε τις δικές του, όμως ο Laurence Olivier ήταν νεκρός. Η Joan Plowright, η χήρα του, θυμήθηκε ότι o Anthony Hopkins είχε κάνει μια τρομερή μίμηση του Olivier και το ανέφερε στην ομάδα της απόδοσης. Αυτοί τότε πλησίασαν τον Hopkins κι αυτός συμφώνησε να ντουμπλάρει τις ατάκες του Olivier σ’ αυτή τη σκηνή.
(Συνεχίζεται)
