
Δεκάδες ταινίες που έχουν γράψει κινηµατογραφική ιστορία είναι έντονα χρωµατισµένες µε τα εξαρχειώτικα πλάνα τους.
Πόσο δύσκολο και ταυτόχρονα πόσο διαβολεµένα ερεθιστικό είναι να καταπιάνεσαι µε το σινεµά που «παίζεται» στο κέντρο τής Αθήνας. Τα Εξάρχεια. Μια περιοχή, µια παρέα, µια ολόκληρη πόλη µέσα στην πόλη. Πώς είναι δυνατόν, λοιπόν, να µην έχουν γυριστεί αµέτρητες ταινίες µέσα σε αυτή τη µικρή πόλη τα τελευταία πενήντα χρόνια και όχι µόνο. Βέβαια, το να θες να καταγράψεις όλες τις ταινίες που έχουν γυριστεί, έστω και µε µια σκηνή στην ευρύτερη περιοχή των Εξαρχείων (εννοώ, επίσης, τη Νεάπολη και τους δρόµους µέχρι τον Λυκαβηττό, το Κολωνάκι, την Αλεξάνδρας) θα ήταν µια σκέψη ή ένα σχέδιο ιδιαίτερα φιλόδοξο, το οποίο θέλει γνωριµίες και πληροφορίες πενηνταετίας. Έτσι, εδώ στη ΓΑΛΕΡΑ φτιάξαµε ένα πλάνο και χωρίσαµε µερικές ταινίες σε κατηγορίες που θεωρούµε ότι είναι αντιπροσωπευτικές τής φιλµικής κουλτούρας και της κινηµατογραφικής άποψης των σκηνοθετών, των σεναριογράφων και, τέλος, των παραγωγών που επιδίωξαν γυρίσµατα στα Εξάρχεια. Ανώφελο θα ήταν, επίσης, να ψάχναµε ανάµεσα στις χιλιάδες βιντεοταινίες τής δεκαετίας του ’80 και τις πάρα πολλές παραγωγές τού παλιού ελληνικού κινηµατογράφου των πρώτων δεκαετιών µετά τον πόλεµο, πλην ορισµένων εξαιρετικά γνωστών ταινιών. Ας θυµηθούµε, λοιπόν, µερικές ταινίες που έχουν στιγµατιστεί µε τα εξαρχειώτικα πλάνα τους και έχουν αφήσει το στίγµα τους, µια για πάντα, στην κινηµατογραφική ιστορίας αυτής της χώρας. Πάµε..
Κακογιάννης και Εξάρχεια
Θυµάστε τον Δηµήτρη Χορν να κυνηγά τη δύστροπη µαζί του Έλλη Λαµπέτη στα σκαλάκια της Νεάπολης, για να της προσφέρει λουλούδια, γλυκά για να της εκδηλώσει τόσο τον θαυµασµό του όσο και την εκτίµησή του ότι, πρέπει, επιτέλους να τα βρούνε και να µην τσακώνονται για ένα λαχείο; Μήπως θυµάστε µια από τις πιο διάσηµες σκηνές τού ελληνικού σινεµά, τότε που εκτυλίχθηκε το δράµα τής Μελίνας Μερκούρη, όταν σφαγιάστηκε από τον Γιώργο Φούντα επειδή του φέρθηκε απρεπώς για τα δεδοµένα τής εποχής; Ε, λοιπόν, ναι, τα Εξάρχεια ήταν η περιοχή όπου γυρίστηκαν οι παραπάνω σκηνές! Στο «Κυριακάτικο Ξύπνηµα» ο µποέµ µουσικός Χορν περιδιάβαινε στα ηλιόλουστα Εξάρχεια, εκεί που η αγαπηµένη του Λαµπέτη (...και στη ζωή επίσης) κυνηγούσε το όνειρο του λαχείου, µισώντας τον Χορν που της το «έκλεψε». Κατά βάθος, όµως, ο έρωτας ήταν κάπου στην ατµόσφαιρα και λίγο µετά στις καρδιές τους. Όλα αυτά είδαν στο Φεστιβάλ τού Εδιµβούργου και έδωσαν βραβείο στην ταινία, για να µη θυµηθούµε ότι παίχτηκε και στο, ηλιόλουστο επίσης, Φεστιβάλ των Καννών. Στο ίδιο φεστιβάλ ένα χρόνο αργότερα προβλήθηκε και η διάσηµη, χρόνια τώρα, «Στέλλα» (µαζί µε τη Χρυσή Σφαίρα ξενόγλωσσης, που κέρδισε). Τότε, που η αείµνηστη Μερκούρη ήταν η γυναίκα-πειρασµός τής εποχής, και η γυναίκα-αντράκι τής ταινίας. Κι όσο κι αν χτυπιόταν ο µάγκας και ποδοσφαιριστής Φούντας, δεν κατάφερε ποτέ να την τιθασεύσει, γι’ αυτό και τη µαχαίρωσε θανάσιµα στην περιοχή τής σηµερινής Καλλιδροµίου, κάπου στο τελείωµά της. Αυτά έκανε ο σπουδαίος Κακογιάννης, τότε πριν αναχωρήσει για Ύδρα, Ιταλία, Ευρώπη, Αµερική. Αφήνοντας στα Εξάρχεια µια γεύση από τις ταινίες του.
Εξάρχεια και Θωµόπουλος
Στα τέλη της δεκαετίας τού ’70 βγαίνει στις αίθουσες –αφού πρώτα έχει περάσει από το Φεστιβάλ Κινηµατογράφου Θεσσαλονίκης– ο «Ασυµβίβαστος». Μια περίπου βιογραφική ταινία τού πρώτου έλληνα ροκ σταρ Παύλου Σιδηρόπουλου, όπου πρωταγωνιστούσε ο ίδιος και πλάι του ήταν οι «ωραίες» Μπέτυ Λιβανού και Βέρα Κρούσκα. Τότε που ο Παύλος τριγυρνούσε στα Εξάρχεια και έπαιζε µουσική, παρατώντας τις σπουδές του στην Ιατρική. Κι εκεί, παρέα µε τον Αποστόλη τον Φλου, κάνανε τις τρέλες τους και κυνηγούσαν το µουσικό όνειρο. Πίσω απ’ όλα αυτά ήταν ο βρετανοθρεµµένος Ανδρέας Θωµόπουλος, συνθέτης και συγγραφέας επίσης, ο οποίος γύρισε στην Ελλάδα για να πάρει µέρος στο ρεύµα τού Νέου Ελληνικού Κινηµατογράφου, έχοντας κάνει ήδη το ντεµπούτο του µε το καλτ «Αλδεβαράν». Είκοσι τέσσερα χρόνια αργότερα, ο Θωµόπουλος είναι ο έλληνας Φελίνι, Εγκογιάν ή Άλεν. Όχι βέβαια στον τρόπο κινηµατογράφησης αλλά στην ιδέα. Το 2003 αποφασίζει να αποτίσει έναν φόρο τιµής στον παλιό του φίλο Παύλο Σιδηρόπουλο. Βρίσκει, λοιπόν, τον Άντονυ Μπερκ, έναν νεαρό ηθοποιό φτυστό ο Παύλος, βάζει και τον Γιάννη Βούρο να υποδυθεί τον ίδιο του τον εαυτό, και κάνει το «Να µ’ αγαπάς», βασισµένο στο οµώνυµο τραγούδι τού Σιδηρόπουλου, που έχει αφήσει εποχή. Η ταινία εξιστορεί τη γνωριµία τού Θωµόπουλου µε τον Παύλο και την όλη πορεία τού τότε σχεδίου τού Θωµόπουλου να κάνει την ταινία «Ασυµβίβαστος». Μια ταινία µέσα στην ταινία, λοιπόν. Ένα νοσταλγικό µπλουζ-φόρος τιµής σε µια γνωριµία που άφησε εποχή ακόµη και στο σινεµά. Φυσικά, όπως καταλαβαίνετε, πολλές από τις σκηνές τής τελευταίας –µέχρι σήµερα– ταινίας τού Θωµόπουλου γυρίστηκαν στα Εξάρχεια.
Νικολαΐδης & Ζερβός στα Εξάρχεια
Ένας άλλος ροκ σταρ, ο Γιάννης Αγγελάκας, πίνει τα ποτά του σε ένα περιθωριακό µπαρ, και µιλά µε την Τζένη Κιτσέλλη. Έξω από το µπαρ τού την πέφτουν οι µπάτσοι κι εκείνος τρέχει. Κατεβαίνει σκαλοπάτια, χώνεται σε µισοσκότεινα στενά, τελικά τον πιάνουν. Ο αείµνηστος Νίκος Νικολαΐδης συνήθιζε να γυρίζει τις περισσότερες ταινίες του στο σπίτι του στην Κηφισιά. Πότε πότε, βέβαια, έκανε και γυρίσµατα σε άλλες περιοχές (ή ολόκληρες ταινίες όπως η «Πρωϊνή Περίπολος»). Το 2003 γυρίζει το «Ο Χαµένος τα Παίρνει όλα» µε τον Γιάννη «Τρύπες» Αγγελάκα, και τοποθετεί την εναρκτήρια σκηνή στα Εξάρχεια. Μάλιστα, πρόκειται για µια αντιεξουσιαστική σκηνή, που χαρακτηρίζει την εποχή. Από την άλλη πλευρά, έχουµε να κάνουµε µε τον Νίκο Ζερβό. Αυτόν τον ιδιόρρυθµο έλληνα σκηνοθέτη, που έχει γυρίσει ταινίες αλήστου µνήµης, του επονοµαζόµενου καλτ κινηµατογράφου. Ποιος δεν θυµάται το «Ντελίριο» µε τον Άλκη Παναγιωτίδη, που ο καλλιτέχνης περιπλανάται στους δρόµους τής Αθήνας, και κυρίως των Εξαρχείων; Αυτό, βέβαια, που δεν θα ξεχάσει ποτέ κανένας σινεφίλ είναι ο «Δράκουλας των Εξαρχείων». Κωνσταντίνος Τζούµας, Τζίµης Πανούσης, Δηµήτρης Πουλικάκος, Τζώνυ Βαβούρας. Όλες οι µεγάλες µορφές της ελληνικής 7ης τέχνης (αλλά και της µουσικής) της Ελλάδας τού ’80. Μια ιστορία απίθανη, στα Εξάρχεια του 1983, µια ροκ-εν-ρολιά που δεν είχε προηγούµενο. Δεν θα ξεχάσουµε ποτέ την προβολή της ταινίας στο περυσινό 20ό Πανόραµα Ευρωπαϊκού Κινηµατογράφου της Ελευθεροτυπίας, στην αίθουσα του «Τριανόν» στην Πατησίων, µε παρόντες τον Ζερβό και τον Βαβούρα, και ένα νεανικό κοινό να αποθεώνει την ταινία. Τελικώς, διαχρονικές ταινίες δεν είναι µόνο αυτές του Αγγελόπουλου• µπορούν και underground φιλµικά κατασκευάσµατα να προκαλούν για πάντα αίσθηση.
Τα Βουλγαρόπαιδα των Εξαρχείων
«Ροζ». Λίγο ρετρό και λίγο νέα εποχή. Λίγο χάι τεκ και πολύ ποπ. Πάρα πολύ βίντατζ και λίγο φέξε µου και γλίστρησα. «Valse sentimentale»... και σπαστά τα λόγια τα περίεργα. Τα παιδιά τού Παντελή Βούλγαρη ζουν στα Εξάρχεια και µιλάνε, καλλιτεχνούν και ονειρεύονται γι’ αυτά και σε αυτά. Ο Αλέξανδρος και η Κωνσταντίνα έφυγαν από το πατρικό τους και γυρίζουν πέριξ τού αιωνόβιου γραφείου του πατέρα τους. Το 2006 ο Αλέξανδρος Βούλγαρης, που δηλώνει και µουσικός, γύρισε το «Ροζ». Μια ενδοσκόπηση ενός νέου, του Βούλγαρη, µε µία πιτσιρίκα ουκρανή, τη Ροµάνα Λόµπατς. Ένα παιχνδιάρικο φιλµάκι, ατίθασο, σπιντάτο και νοσταλγικό. Γυρισµένο και στα Εξάρχεια. Ένα χρόνο µετά ο Βούλγαρης junior τραγουδούσε –λίγο περίεργα βέβαια– «Τρύπες» σε µια ταράτσα κοντά στην πλατεία Εξαρχείων, ξηµερώµατα, µε τη Λουκία Μιχαλοπούλου. Όπου Μιχαλοπούλου βάλτε την πρωταγωνίστρια της πολυβραβευµένης πρώτης ταινίας τής Κωνσταντίνας Βούλγαρη, κι αυτή της γνωστής οικογενείας Βούλγαρη-Καρυστιάνη, την οποία πού τη χάνεις πού τη βρίσκεις στα Εξάρχεια πίνει τα ποτά και τον καφέ της. Εκεί, µάλιστα, γύρισε το «Valse Sentimentale», όπου δυο ψυχολογικά νταουνιασµένοι νέοι, η Μιχαλοπούλου και ο Σαµαράς, ανακαλύπτουν τον έρωτα και, µπορεί, τον κόσµο σε λίγο. Μια αυτοβιογραφική ταινία της Κωνσταντίνας Βούλγαρη. Λίγο µικρή δεν είναι για να βγάζει την ψυχή της στον αέρα;
Ο Ορέστης Μακρής στον «Μπάρµπα-Γιάννη»
Ποιος δεν έχει φάει στον ιστορικό «Μπάρµπα-Γιάννη» στα Εξάρχεια; Από το 1915 που πουλούσε κάρβουνο και κρασί και η κυρά-Σοφία έβγαζε κάνα δυο µεζέδες. Όταν εκεί έτρωγαν ο ποιητής Κώστας Βάρναλης και ο ηθοποιός Ορέστης Μακρής. Στέκι, επίσης, του Γιώργου Γεννηµατά. Ποιος θα το πίστευε, όµως, αν πούµε ότι στο θρυλικό «Μπάρµπα-Γιάννη» έχει γυριστεί η ταινία του παλιού ελληνικού κινηµατογράφου «Ο µεθύστακας», µε πρωταγωνιστή το αστέρι τής εποχής Ορέστη Μακρή; Μάλλον ο Χαλκιδαίος ηθοποιός (που απεβίωσε το 1970) πρέπει να ένιωθε σαν στο σπίτι του. Το 1950 γυρίστηκε η συγκεκριµένη ταινία, και ο Μακρής έπαιξε τον ρόλο που τον στιγµάτισε για µια ζωή. Ακόµη και σήµερα ο λαός, όταν θέλει να χαρακτηρίσει κάποιον µεθύστακα ή µπεκρή, τον λέει «Ορέστη Μακρή». Ε, λοιπόν, αυτή η ταινία γυρίστηκε στη θρυλική ταβέρνα τής Εµµανουήλ Μπενάκη, στα Εξάρχεια. Και ο ρόλος τού µπεκρή, που ενσάρκωσε ο Ορέστης Μακρής το β’ µισό τού 20ού αιώνα έχει µείνει χαραγµένος στο µυαλό όλων µας.
*Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο τεύχος 38 του μηνιαίου περιοδικού "Γαλέρα" (Νοέμβριος 2008).